Ο
Πολιτικός Χάρτης της Ευρώπης πριν από τη Σύσκεψη της Βιέννης και τα
αίτια που οδήγησαν σε αυτή
Μία σημαντική περίοδος για την ιστορία της Ευρώπης, και ιδιαίτερα
προσδιοριστική, που έλαβε
χώρα στη Βιέννη της Αυστρίας το έτος 1814, ήταν το
"συνέδριο της
Βιέννης", το οποίο
πραγματοποιήθηκε από τίς μεγάλες δυνάμεις της εποχής εκείνης (Αυστρία,
Ρωσσία, Αγγλία και
Πρωσία), οι οποίες βγήκαν νικήτριες από τους ναπολεόντιους πολέμους με
συνέπεια την πτώση της
ναπολεόντιας αυτοκρατορίας. Ένα συνέδριο που άλλαξε τον ευρωπαϊκό χάρτη,
όχι μόνο τον
γεωγραφικό, αλλά επέφερε και σημαντικές μεταβολές και αναθεωρήσεις τόσο
στην χάρτα του
διεθνούς δικαίου, όσο και αλλαγές στο πολιτικό, οικονομικό αλλά και
κοινωνικό πλαίσιο.
Η γενεσιουργός αιτία των γεγονότων πού ακολούθως οδήγησαν στο συνέδριο
ανάγεται στην εποχή
της έκρηξης της Γαλλικής επανάστασης, έχοντας σαν ενδιάμεση χρονική
περίοδο, την στρατιωτική
σύγκρουση της επαναστατικής γαλλικής κυβέρνησης και της μετέπειτα
αυτοκρατορίας του
Ναπολέοντα Ι (1769 - 1821), με τις άλλες υπερδυνάμεις της εποχής. Πρέπει
να κατανοηθεί η μεγάλη
σημασία των αφορμών της γαλλικής επανάστασης που είχαν σκοπό την
ανατροπή της μοναρχίας και
του φεουδαρχισμού, όχι μόνο στη γαλλική επικράτεια αλλά αργότερα και
στην υπόλοιπη Ευρώπη,
και επίσης η αναμενόμενη αντίδραση των βασιλικών οίκων ως ένας εξίσου
ισχυρός πολιτικός
παράγων. Το τελικό αποτέλεσμα της σύγκρουσής είχε σαν συνέπεια την
εξάπλωση των ιδεών της
επανάστασης και την απόπειρα των μεγάλων δυνάμεων της εποχής για την
αποκατάσταση της
πολιτικής τάξης στην Ευρώπη μετά τη στρατιωτική ήττα του Ναπολέοντα το
1814. Όλα αυτά τα
ιστορικά αίτια είναι ιδιαίτερης σημασίας και αυτό διότι το εν λόγω
συνέδριο ως απαύγασμά τους
(καθώς και η ιερά συμμαχία που πραγματοποιήθηκε μετά το πέρας των
εργασιών του συνεδρίου,
βασιζόμενη στα θεσπίσματά του), προσπάθησε να επιτύχει την εξάλειψη του
ιδεολογικού υπόβαθρου,
που ως καταλύτης επέδρασε ανατρεπτικά στη μετέπειτα πορεία των λαών της
Ευρωπαϊκής κυρίως
ηπείρου.Η επανάσταση στη Γαλλία (ο λόγος που κατόπιν οδήγησε στην
υλοποίηση της διάσκεψης στη
Βιέννη) προήλθε από μία σειρά αιτίων τα οποία, αλληλένδετα μεταξύ τους,
οδήγησαν τελικά στην
λαϊκή εξέγερση η οποία μεταλαμπαδεύτηκε στην πορεία σε ένα πανευρωπαϊκό
επίπεδο επιφέροντας
τις τελικές καθώς επίσης και ριζικές αλλαγές, που οδήγησαν στη μεταβολή
του ευρωπαϊκού
γίγνεσθαι, προσδιοριζόμενη μέσω μίας διεθνούς πραγματικότητας.
Η γαλλική επανάσταση είναι ένασύνολο γεγονότων,
αρχίζοντας από το έτος 1789, μέχρι το 1799 με συνδιαστικά πρωταρχικά
αίτιακυρίως πολιτικά, μαζί με την επαχθή
οικονομική κατάσταση του βασιλείου ή οποία επιβάρυνε τις
τεράστιες λαϊκές μάζες. Ως κύρια πολιτική αφορμή ήταν ή μεταβολή της
υπάρχουσας πολιτικής
κατάστασης, δηλαδή την κατάργηση της μοναρχίας (tradizione) και του
φεουδαρχικού συστήματος
δικαίου με σκοπό την έλευση μιας νέας τάξης πραγμάτων, έχοντας σαν
κεντρικό σημείο, το έθνος,
τον δημοκρατισμό, και την λαϊκή κυριαρχία, με συνέπεια τον περιορισμό
των εξουσιών του βασιλιά
ορίζοντάς τον ως πολιτική οντότητα η οποία δεν θα μπορούσε να είναι πάνω
από το γαλλικό έθνος.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως ο κύριος πυρήνας των υποκινητών εκείνων
των θεωριών
προερχόταν από την λέσχη των Ιακωβίνων, καθώς επίσης ανήκε και στη
φιλελεύθερη αριστοκρατία η
οποία ήταν διαποτισμένη από τα δημοκρατικά πιστεύω. Αυτό επέφερε μια
μετωπική σύγκρουση
ανάμεσα στη συγκεκριμένη κάστα αριστοκρατών και τον μοναρχισμό, μια
σύγκρουση δηλαδή του
παλαιού καθεστώτος και εκείνων που ήταν θιασώτες ενός απόλυτου εθνισμού
(το έθνος πάνω από τον
λαό και τον ίδιο ακόμη τον βασιλιά) και λαϊκής κυριαρχίας. Μια άλλη, μα
πολύ σημαντική πολιτική
αιτία, της έκρηξης της επανάστασης εδραζόταν και στην αδυναμία
διακυβέρνησης των τελευταίων
Βουρβόνων μοναρχών της Γαλλίας, κυρίως όμως εκείνη του Λουδοβίκου του
XVI, όπου αυτή η
αδυναμία με ύφος συσσωρευτικό όλες τις τελευταίες δεκαετίες, επέδρασε
καταλυτικά ως προς αυτό
το αποτέλεσμα.
Ιδιαίτερης σημασίας είναι ακόμη οι βαθιές επιρροές πολιτικής και
οικονομικής
υπόστασης που διαπέρασαν τους επαναστάτες και συγκεκριμένα, το
φιλοσοφικό ρεύμα που
εκπεφραζόταν από τις θεωρίες του illuminismo, ριζικά αντίθετο στον
απολυταρχισμό έχοντας σαν
κύριο φορέα του τον τεκτονισμό (μετά την πτώση του Ναπολέοντα οι
τέκτονες υπέστησαν διωγμούς σε
ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη, στην προσπάθεια των νικητριών δυνάμεων για
παλινόρθωση των
μοναρχικών και φεουδαρχικών θεσμών, μιας και οι τεκτονικές στοές ήταν
φυτώρια φιλελεύθερων και
δημοκρατικών ιδεών ολόκληρη την περίοδο του 19ου αιώνα.
Οι εκπρόσωποι των διαφωτιστικών ιδεών
στη Γαλλία είχαν ως πρότυπό τους τον αγγλικό τρόπο διακυβέρνησης, του
οποίου ο μηχανισμός
στηριζόταν στην περιορισμένη εξουσία του βασιλιά, και υπεράνω εκείνου, η
βουλή με τους
εκλεγμένους από τον λαό αντιπροσώπους, με συνέπεια μια συμβιβαστική
χροιά ανοχικής φύσης
ανάμεσα στις δυο πολιτικές οντότητες (αυτός ο ιδεολογισμός οριζόταν από
το χαρακτηριστικό
τρίπτυχο αυτής της φιλοσοφικής αντίληψης, ελευθερία-ισότης-αδελφότης,
που διέπνεε όσους ήταν
αντίθετοι στον παραδοσιακό δεσποτισμό ως τρόπο διακυβέρνησης και τον
φεουδαρχισμό από την
πλευρά του που όριζε τις βασικές οικονομικές, δικαϊκές και κοινωνικές
δομές.
Ο άλλος σημαντικός παράγων που κρίνεται επίσης καταλυτικός, ήταν ή
μεγάλη οικονομική
ύφεση με αντίκτυπο σε μια έντονη στην συνέχεια οικονομική κρίση που
έπληττε το βασίλειο, τόσο σε μακροοικονομικό όσο και σε μικροοικονομικό
επίπεδο. Αυτή η κατάσταση ως αντανάκλαση της πολιτικής πραγματικότητας,
επέφερε επιβολή όλο και μεγαλύτερων φόρων, ταυτόχρονα όμως, με την
μεγάλη αδυναμία είσπραξης τους οι οποίοι ήταν αναγκαίοι για την
βιωσιμότητα του κρατικού.μηχανισμού, οι φόροι καταβάλλονταν
αποκλειστικώς από το τρίτο κράτος που περιλάμβανε περίπου
το 90-95 τοις εκατό του γαλλικού πληθυσμού (χαμηλά κοινωνικά στρώματα),
όταν η αριστοκρατία
και ο κλήρος ήταν απαλλαγμένοι από την καταβολή τους. Επίσης στην
οικονομική ύφεση
συντελούσε και η ύπαρξη ιδιαίτερα υψηλών δεικτών πληθωρισμού, την
περίοδο εκείνη το γαλλικό
κράτος είχε σχεδόν μηδενικό ακαθάριστο εθνικό προϊόν, έν αντιθέσει με το
αγγλικό το οποίο είχε
συγκριτικά αυξημένους εξαγωγικούς δείκτες προϊόντων, ενισχυόμενοι από
την έκρηξη της
βιομηχανικής επανάστασης η οποία είχε μετατρέψει την Αγγλία τον ΧIX
αιώνα σε έναν καπιταλιστικό
γίγαντα. Είναι εμφανής ή ροπή προς το αγγλικό οικονομικό σύστημα η οποία
υποστηριζόταν από την
επαναστατημένη αριστοκρατία, όταν η γαλλική οικονομία οδηγούταν κυρίως
από μεσάζοντες
είσπραξης φόρων, που δρούσαν για λογαριασμό του βασιλιά.
Με την έκρηξη της γαλλικής επανάστασης το φαινόμενο αυτό με τις
δημοκρατικές της ιδέες, τις
οποίες εκπροσωπούσε, αρχίζει σιγά σιγά να επεκτείνεται και από κρατικό-
ενδοσυνοριακό, τα
ιδεολογικά του θραύσματα να διασκορπίζονται σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αυτή
η χρονική φάση
διασποράς, τελειώνει με την πτώση του Ναπολέοντα και είχε ως φορέα της
τα θέατρα των πολεμικών
επιχειρήσεων, ανάμεσα στη Γαλλία και τις μεγάλες δυνάμεις της περιόδου
εκείνης, με υλοποιούμενο
το αποτέλεσμα από τις κατακτήσεις των γαλλικών στρατευμάτων ανά την
Ευρώπη. Είναι ιδιαίτερης
σημασίας να αναφερθεί πως μια σημαντική αιτία της ιδεολογικής επέκτασης,
οφειλόταν και στις
επεκτατικές εδαφικές τάσεις της επαναστατικής κυβέρνησης, κάτι που είχε
κληρονομήσει από την
βασιλεία των Βουρβόνων Μοναρχών.
Η εξέλιξη όλων εκείνων των γεγονότων οφείλεται και σε έναν άλλο λόγο,
την άμεση αντίδραση του
άλλου πόλου, δηλαδή, την αντίδραση των βασιλικών οίκων της Ευρώπης οι
οποίοι θεωρούσαν χρέος
την υποστήριξη τους στον γάλλο μονάρχη αλλά και στον φόβο και την
ανησυχία τους για τη μη
εξάπλωση των δημοκρατικών και φιλελεύθερων ιδεών στα βασίλειά τους. Το
γεγονός που
ενεργοποίησε τις αντιδράσεις της μοναρχικής Ευρώπης, εκφράστηκε με την
σύλληψη του
Λουδοβίκου του XVΙ από τους επαναστάτες, όταν εκείνος αποπειράθηκε να
εγκαταλείψει την χώρα
(Ιούνιος του 1791). Παρ'ότι η πράξη της σύλληψης καταδικάσθηκε ομοφώνως
από όλους τους
μονάρχες, έμπρακτη αντίδραση υπήρξε αρχικώς από τον Αυτοκράτορα της
Αυστρίας (Sacrum
Imperatorem Romanum) τον Αψβούργο Λεοπόλδο II,
ακολουθώντας τον διστακτικά ο Φρειδερίκος
Γουλιέλμος II βασιλιάς της Πρωσίας, των οποίων η συμμαχία επικυρώθηκε με
την διακήρυξη του
Πίλνιτς στις 27 Αυγούστου 1791. Σκοπός της συμμαχίας του Πίλνιτς ήταν η
αποκατάσταση της τάξης
στη Γαλλία με την επανενθρόνιση του Λουδοβίκου και ο εκφοβισμός των
Ιακωβίνων, ότι θα μπορούσε
να υπάρξει στρατιωτική επέμβαση των δυνάμεων για την επιστροφή στην
έννομη τάξη. Αρχικώς η
διακήρυξη για τα μέτρα που ήταν χαλαρή, κυρίως λόγω της απόστασης που
κρατούσε η Πρωσία
αλλά και το ήπιο ύφος του εκφοβισμού από τον Λεοπόλδο.
Η δέσμευση του Φρειδερίκου τελικά επήλθε από μια σειρά διπλωματικών
κινήσεων και συμφωνιών από την πλευρά του Αυστριακού αυτοκράτορα και, με
την εκ νέου, υπογραφή της συνθήκης από τον Πρώσο ηγεμόνα με υπογραφή
συμφώνου για κοινή επίθεση εναντίον της Γαλλίας, προσφέροντας η κάθε
δύναμη συγκεκριμένο
αριθμό στρατιωτών και οπλισμού. Την 1 Μαρτίου του 1792 πεθαίνει ο
Φρειδερίκος, και στην
διαδοχή ανεβαίνει ο υιός του Φραγκίσκος ΙΙ, ένα άτομο το οποίο ήταν
υπέρμαχο της επέμβασης στη
Γαλλία καθώς επίσης διέφερε από τον εγκρατή και συνετό πατέρα του, με
αποτέλεσμα να διαφαίνεται
πως ή σύγκρουση ανάμεσα στους επαναστάτες και τις δύο μοναρχικές
δυνάμεις θα επιταχυνόταν- ο
χρόνος της επίθεσης καθορίστηκε από την Αυστρία και την Πρωσία για τα
τέλη Ιουλίου του έτους
1792. Τα γεγονότα όμως είχαν διαφορετική τροπή, ή μεγάλη δυναμική της
εξάπλωσης των
επαναστατικών ιδεών στους άλλους λαούς της Ευρώπης με σκοπό την
απελευθέρωσή τους από τον
εχθρό τους, την παραδοσιακή μοναρχία, είχε ως συνέπεια η επαναστατική
κυβέρνηση του Ντυμουριέ
με έγκριση της νομοθετικής συνέλευσης, να κηρύξει πρώτη τον πόλεμο στην
Αυστρία στις 20
Απριλίου του ιδίου έτους.
Από αυτό το χρονικό σημείο ανοίγει για την Ευρώπη μια μακρά περίοδος
συγκρούσεων, ανάμεσα
στους γάλλους επαναστάτες, και την μοναρχία που η σκιά της κάλυπτε
ολόκληρη την Ευρώπη, μια
σύγκρουση, όπου οι ιδεολογικές τους αποκλίσεις και διαφορές εκφράστηκαν
στο στρατιωτικό,
διπλωματικό, καθώς επίσης στο οικονομικό και εμπορικό πεδίο. Αυτό το
χρονικό διάστημα που έχει
ως αφετηρία τις πολεμικές συγκρούσεις, κλείνει με το συνέδριο της
Βιέννης το οποίο ακολούθησε
αμέσως μετά την συντριβή του Ναπολέοντα και των στρατευμάτων του, ως
εκείνος ο ρυθμιστικός
παράγων που θα επιχειρούσε την ευρωπαϊκή παλινόρθωση. Συνοπτικώς, η
περίοδος αυτή
προσδιορίζεται από το επεκτατικό συγκρουσιακά ύφος του γαλλικού έθνους
με σκοπό την
απελευθέρωση των υπόλοιπων λαών της Ευρώπης από τον δεσποτισμό, καθώς
επίσης, από μια σειρά
συνασπισμών των αντίπαλων δυνάμεων για την απόκρουση των γαλλικών
στρατευμάτων, αλλά και την
επιβολή των παραδοσιακών θεσμών και την εξάλειψη όλων εκείνων των ιδεών
που ήταν αντίθετες σε
αυτούς. Σημαντικό σημείο αναφοράς είναι η έλευση στην ηγεσία του
Ναπολέοντα Ι (στέφθηκε
αυτοκράτορας της Γαλλίας το 1804 και διατηρήθηκε ως εκθρόνισή του το
έτος 1814, καθώς επίσης
διετέλεσε τα καθήκοντά του και το 1815 στην περίοδο των εκατό ημερών),
ύστερα από μια σχετική
περίοδο ειρήνης της Γαλλίας με τον συνασπισμό των ευρωπαϊκών δυνάμεων
(σύμφωνο του Αμιένς
1802 - 1803)- στην ναπολεόντια περίοδο τα επαναστατικά ιδεώδη
επεκτείνονται γεωγραφικά σε
ολόκληρη σχεδόν την ευρωπαϊκή ήπειρο, επιτείνοντας φυσικά το πολεμικό
κλίμα, αλλά και την
ανάλογη αντίδραση των δυνάμεων προς αποκατάσταση της παράδοσης. Εν
κατακλείδι με την ήττα
του Ναπολέοντα τερματίζεται ένας έντονα ιστορικός κύκλος απόπειρας
ριζικών ανατροπών σε όλα τα επίπεδα των ευρωπαϊκών κοινωνικών στρωμάτων,
είτε αυτά είναι πολιτικά, είτε οικονομικά, όπου
πλέον παρ΄ όλη την αρνητική έκβαση, η πολιτική χάρτα της Ευρώπης έχει
αλλάξει ριζικά από την
κληρονομιά που άφησε η επανάσταση και το τέκνο αυτής (χαρακτηριστικό
παράδειγμα είναι ο
ναπολεόντιος αστικός κώδιξ, του οποίου επιμέρους σημεία ισχύουν μέχρι
των ημερών μας σε
διάφορες χώρες, κυρίως της δυτικής Ευρώπης).
